Triady – Droga Łaski i Pokoju

Rudy (Wielkie, Raciborskie) / Gross Rauden

Wieś (ok. 2700 mieszkańców) na styku Płaskowyżu Rybnickiego i Kotliny Raciborskiej, nad rzeką Rudą, prawym dopływem górnej Odry. Położona w centrum Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Powstanie i historia Rud ściśle związane są z cystersami, którzy w XIII w. zbudowali tutaj klasztor i aż do jego kasaty w 1810 roku rozwijali miejscową gospodarkę i kulturę. Dr Julius Roger (1819-1865), niemiecki lekarz i etnograf, m.in. w Rudach zbierał pieśni ludowe Górnego Śląska, wydane drukiem w 1863 roku. Rudy słyną z zabytkowego Pocysterskiego Zespołu Klasztorno-Pałacowego oraz Sanktuarium Matki Bożej Pokornej jako miejsca pielgrzymkowego z wielowiekową tradycją. Źródło: Wikipedia

OPCJA – DZIEŃ POSTOJOWY Do Rud warto przyjechać dzień wcześniej, aby zwiedzić Zabytkową Stację Kolejki Wąskotorowej i skorzystać z możliwości przejazdu kolejką. Najlepiej wybrać się tam w sobotę, gdyż wówczas w sezonie kolejka kursuje najczęściej.

Zabytkowa Stacja Kolejki Wąskotorowej w Rudach. Linię wąskotorową Gliwice – Rudy Wielkie oddano do użytku w 1899 roku. Stanowiła ona fragment ukończonej cztery lata później wąskotorowej linii kolejowej Gliwice – Racibórz, liczącej łącznie 51 km. W połowie trasy zlokalizowano stację w Rudach Wielkich, największą na całej linii, z bogatą infrastrukturą kolejową. Linia obsługiwała intensywny ruch pasażerski i towarowy aż do czasów powojennych. Zamknięta przez PKP w roku 1991, wpisana została do rejestru zabytków. Obecnie miejscowy samorząd przywraca stację w Rudach do dawnej świetności. Do atrakcji turystycznych należą: zbiór unikatowych wagonów i lokomotyw (w tym najstarszy na świecie jeżdżący elektrowóz wąskotorowy, wyprodukowany w 1896 roku przez firmę Siemens), lokomotywownia i kuźnia kowalska, muzeum kolejowe, śląska izba. Dodatkową atrakcję stanowią przejażdżki drezynami na miejscu oraz przejazdy kolejką niezdemontowanymi odcinkami torów na terenie Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Stacja jest jednym z obiektów Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego i Europejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego ERIH. Źródło: www.kolejkarudy.pl

Już tego dnia warto też dokładniej zwiedzić Pocysterski Zespół Klasztorno-Pałacowy, na który składają się: Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny/Sanktuarium Matki Bożej Pokornej, przylegający do niej czworobok średniowiecznego klasztoru cysterskiego z wewnętrznym dziedzińcem i krużgankami tworzącymi wirydarz, oraz dobudowane skrzydła barokowej rezydencji pałacowej.

Można również pospacerować po otaczającym obiekt, malowniczym parku. Na jego terenie, tuż za Bazyliką, rośnie 500-letni dąb „Cysters” (Tablica), jedno z najokazalszych drzew na Górnym Śląsku.

Przez park przepływa rzeka Ruda, która zawdzięcza swą nazwę występującym w jej sąsiedztwie i wydobywanym niegdyś przez miejscowych cystersów rudom darniowym żelaza. Ruda ma długość 52,32 km, od źródła w Żorach płynie na północny zachód przez miejscowości: Rybnik, Rudy, Ruda Kozielska, Kuźnia Raciborska i Turze, gdzie uchodzi do Odry. Poprzez budowę zapory na rzece utworzono Jezioro Rybnickie. Ruda niezwykle urokliwie meandruje pośród lasów i łąk, stąd popularne są spływy kajakowe jej nurtem, szczególnie na odcinku Rybnik – Rudy.

NOCLEG BSP++ 2021 Dom Pielgrzyma. W murach Starego Opactwa mieści się Dom Pielgrzyma oraz Restauracja Cysterska, która w 2022 roku wygrała Festiwal „Śląskie Smaki”. Jest pięknie i stylowo.

*** W murach tych gościły koronowane głowy. W 1683 roku nocował tu król Polski Jan III Sobieski, który ujęty gościnnością i „klasą” cystersów podarował im złoconą karetę. Późniejszego właściciela cysterskich dóbr, księcia Wiktora Amadeusza von Hessen-Rotenburg, odwiedzał w Rudach dwukrotnie – w roku 1820 i 1822 – car Rosji Aleksander I. Również dwukrotnie gościli tu cesarze Niemiec: jako król Prus Wilhelm I (1866) i Wilhelm II (1910). Źródło: rudy-parafia.pl, rudy-opactwo.pl, Wikipedia

Rudy (Wielkie, Raciborskie) / Gross Rauden

PZ 1 – POCZĄTEK ETAPU Pocysterski Zespół Klasztorno-Pałacowy (XIII w.) z Bazyliką Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny/Sanktuarium Matki Bożej Pokornej (XIV w.). Klasztor ufundował książę Władysław Opolski, który z myślą o zagospodarowaniu okolicznych ziem sprowadził cystersów z Jędrzejowa. Przybyli oni prawdopodobnie w 1252 roku, lecz w dokumentach klasztor po raz pierwszy pojawia się w roku 1258. Przez wieki mnisi na rozległym obszarze zakładali wsie i z powodzeniem rozwijali rolnictwo i przemysł, m.in. w roku 1747 uruchomili pierwszy na Górnym Śląsku wielki piec opalany węglem, zmodernizowany ponad pół wieku później przez Johna Baildona. Od początku prowadzili również działalność edukacyjną, gromadząc z czasem olbrzymi księgozbiór. Najsłynniejszym wychowankiem założonego przez nich w 1744 roku gimnazjum był Karl Godulla, jeden z pionierów górnośląskiego przemysłu. W Rudach powstało seminarium dla przyszłych nauczycieli, studium filozoficzno-teologiczne, szkoła muzyczna, a także pierwsze bractwo św. Barbary, której kult zakorzenił się na Śląsku i znany jest w postaci Barbórki. Górny Śląsk zawdzięcza wiele rudzkim cystersom.

W 1810 roku władze pruskie zsekularyzowały klasztor, przejmując jego dobra. W budynkach poklasztornych w latach 1813-1814 funkcjonował szpital wojskowy, w którym do zdrowia dochodzili m.in. śląscy żołnierze oddziałów ochotniczych, utworzonych przez Luetzowa do walki z Napoleonem. W roku 1820 dobra raciborskie, obejmujące dawny majątek opactwa, przekazano landgrafowi Wiktorowi Amadeuszowi von Hessen-Rotenburg, który stał się jednym z największych posiadaczy ziemskich na Górnym Śląsku i otrzymał tytuł księcia von Ratibor. Przekształcił on poklasztorny kompleks z pałacem opackim w swoją rezydencję, tworząc przy tej okazji wokół zabudowań okazały park w stylu angielskim. Spadkobiercy księcia z rodu Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfuerst oraz ich potomkowie administrowali stąd rozległymi dobrami do czasów II wojny światowej.

W 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej splądrowali i spalili kościół i rezydencję. W okresie powojennym odrestaurowano jedynie kościół. Pozostała część zespołu pocysterskiego rewitalizowana jest od roku 1998, kiedy to skarb państwa przekazał budynki i teren parku diecezji gliwickiej.

Bazylika Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny/Sanktuarium Matki Bożej Pokornej (XIV w.). Msze Święte Świątynia zbudowana przez cystersów ok. 1300 roku jako kościół klasztorny. Pierwotnie gotycka, modernizowana była w okresie baroku, rokoka i klasycyzmu. W roku 1995 kościół ustanowiony został Sanktuarium Matki Bożej Pokornej, a w 2009 roku – w 780 rocznicę ofiarowania cystersom obrazu Matki Bożej i 750 rocznicę powstania opactwa – podniesiony przez papieża Benedykta XVI do rangi Bazyliki Mniejszej. Jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury na terenie diecezji gliwickiej.

Rudy są najstarszym miejscem kultu maryjnego na Śląsku. Mnisi, którzy przybyli tutaj w 1258 roku, przywieźli ze sobą obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, podarowany krakowskim cystersom przez książąt opolsko-raciborskich Kazimierza i jego syna Władysława Opolskiego w roku 1228 (przypuszcza się, iż malowidło w stylu bizantyńskim znalazło się w posiadaniu książąt za sprawą żony księcia Kazimierza Wioli, córki bułgarskiego cara). Obraz ten spłonął w pożarze. Obecny jest wierną kopią oryginału, powstałą w połowie XV stulecia. W ciągu wieków nadano Maryi przedstawionej na obrazie tytuł „Pokorna”. Dzięki wstawiennictwu Matki Bożej Pokornej wyjednywano u Boga liczne łaski, stąd obraz zyskał miano cudownego.

Kaplica Matki Bożej (XVIII w.) z cudownym obrazem Matki Bożej Pokornej. W związku z rozwijającym się kultem Matki Bożej i stale rosnącą liczbą pielgrzymów nie tylko ze Śląska, w latach 1723-1726 dobudowano do kościoła specjalną kaplicę, w której umieszczono słynący łaskami Cudowny Obraz.

Ołtarz w stylu rokokowo-klasycystycznym, rzeźby i stiukowe dekoracje pochodzą z lat 1785-1798. Obraz Matki Bożej Pokornej (zwanej także Rudzką) w ramie ujętej glorią promienistą zawieszony jest nad tabernakulum, pod okienkiem z glorią oraz wyżej Gołębicą – symbolem Ducha Świętego. Po jego bokach znajdują się rzeźby fundatorów, książąt opolsko-raciborskich Kazimierza i jego syna Władysława Opolskiego. Nisze w zaokrąglonych narożach kaplicy zajmują posągi aniołów: archaniołów Gabriela, Michała i Rafała oraz Anioła Stróża. Fresk na sklepieniu przedstawia Matkę Bożą adorowaną przez św. Bernarda. Do kaplicy wchodzi się przez żelazną kratę, która pierwotnie oddzielała chór zakonny od wiernych w innej części kościoła. Zamówiona w 1687 roku, wykonana została w Raciborzu na wzór kraty z klasztoru w Henrykowie. Kaplica Matki Bożej stanowi perłę śląskiej sztuki barokowej.

„29.01.1945 Armia Czerwona podpaliła piękny, barokowy kościół. Pożar zniszczył 80% świątyni. Cudownie ocalała jednak Kaplica Matki Bożej zachowana w dziewiczym stanie po dziś dzień”.

Cudowny obraz Matki Bożej Pokornej (XV-wieczna kopia obrazu z XIII w.) w Kaplicy Matki Bożej (XVIII w.). Wzorem dla obrazu nieznanego autora był wizerunek Matki Bożej Salus Populi Romani, tj. opiekunki ludu rzymskiego, z rzymskiej Bazyliki Santa Maria Maggiore – w Rudach można więc mówić o opiekunce ludu śląskiego. W XVI wieku u dołu obrazu dopisano tekst modlitwy: „Maryjo, Ty jesteś jedyną Matką i Służebnicą, Ty najczystsza, pomóż mi opłakiwać moje grzechy ciężkie i lekkie. W matczynej wierności udziel mi żalu prawdziwego. Krew Twego Syna niech da mi koniec szczęśliwy i wybawi od ognia piekielnego. Amen”. Owocami pokory są radość, pokój i moc, i tym właśnie emanuje ten piękny, niezwykle urzekający wizerunek matczynej Miłości.

Obraz Matki Bożej Pokornej reprezentuje typ Hodegetrii (z grec. wskazująca drogę) – najstarszy, pochodzący z Bizancjum, typ ikonograficzny przedstawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku, w którym Matka Boża jedną ręką podtrzymuje Jezusa, a drugą wskazuje na Niego jako „drogę, prawdę i życie”. Jezus w jednej ręce trzyma Ewangelię (symbol nauczyciela), drugą błogosławi. „Ta, która jest przewodniczką w drodze”, „Wskazująca Drogę” – w nazwie tej zawarta jest koncepcja wszystkich ikon maryjnych, ponieważ Matka Boża, która umożliwiła przyjście na świat Zbawiciela, zawsze prowadzi nas do Niego.

17 czerwca 1999 roku, podczas wizyty apostolskiej w Gliwicach, św. Jan Paweł II poświęcił korony dla obrazu Matki Bożej Pokornej oraz pobłogosławił słynący łaskami obraz. Uroczystego aktu koronacji dokonał 4 czerwca 2000 roku nuncjusz apostolski w Polsce arcybiskup Józef Kowalczyk.

*** Św. Jan Paweł II znał obraz Matki Bożej Pokornej, gdyż na terenie rudzkiej parafii mieszkała jego ciotka Stefania Wojtyła, będąca nauczycielką. W latach studenckich Karol Wojtyła niejednokrotnie ją odwiedzał, modląc się przy tej okazji w tutejszym kościele.

Mimo likwidacji cysterskiego opactwa kult Matki Bożej przetrwał na Śląsku do dnia dzisiejszego. Regularnie do Rud organizowane są pielgrzymki diecezjalne oraz przybywają wierni z pozostałych części Śląska. Niezwykle cieszy fakt, że do Maryi Pokornej pielgrzymują, jak niegdyś, także liczni mieszkańcy innych państw i regionów. Źródło: rudy-opactwo.pl, rudy-parafia.pl, www.parafiakozle.pl

Brantołka / Brantolka (Brandkolonie)

Przysiółek Rud. Dawna osada fabryczna, założona przez cystersów w XVI wieku. Funkcjonowały tam najpierw fryszerki i kuźnica, a później fabryka drutu i huta.

Rudzcy mnisi byli bardzo aktywni na polu gospodarczym. Zajmowali się m.in.: uprawą zbóż, sadownictwem, leśnictwem i bartnictwem, hodowlą ryb w zakładanych w dolinie rzeki Rudy stawach, hodowlą owiec, trzody i bydła, browarnictwem, produkcją węgla i smoły, budową dróg, tam, kanałów i młynów, hutnictwem żelaza, miedzi, potażu oraz szkła. Źródło: Wikipedia

Park Krajobrazowy „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”

PZ 2 Drogowskaz Zakazana. Gdy skończą się zabudowania Brantołki, natychmiast znajdziemy się w pięknym lesie i nim będziemy wędrować przez następne ok. 11 km. Pamiętajmy, by skręcić w drogę leśną Zakazana.

*** 4 sierpnia 1919 roku w miejscu skrzyżowania Zakazanej z potokiem Pogonica (pocysterski kanał rzeczny) rozbił się ciężki bombowiec Zeppelin Staaken, transportujący z Wrocławia do Kamieńca Podolskiego środki finansowe dla walczącej o niepodległość Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL). Zginęli wszyscy znajdujący się na pokładzie: pułkownik Dmytro Witowski – państwowy

sekretarz spraw wojskowych ZURL, delegat na konferencję pokojową w Paryżu, gdzie zabiegał o przerwanie walk polsko-ukraińskich; podporucznik Julian Czuczman – jego adiutant; oraz 6 członków załogi Niemieckiego Towarzystwa Lotniczego, od którego rząd ZURL wyczarterował samolot. Źródło: Henryk Postawka „Pierwsza katastrofa lotnicza na Górnym Śląsku” zapomniany.rybnik.pl

Solarnia / Solarnia (Salzforst)

Wieś (ok. 500 mieszkańców) w obszarze przyległym górnej Odry. Założona w 1631 roku (według kronik raciborskich) jako osada czeskich robotników, pozyskujących sól z pobliskich wód. W późniejszych latach miejscowość prężnie rozwijała się jako warzelnia soli transportowanej z Wieliczki. W tutejszej szkole i gimnazjum dwujęzycznym prowadzone są zajęcia w języku niemieckim, polskim i angielskim.

PZ 3 Kaplica św. Jana Nepomucena z 1741 roku. Zgodnie z miejscowym przekazem powstała z inicjatywy cystersa z Rud Wielkich. Zakonnik po uroczystej mszy w rudzkim kościele zebrał mieszkańców wioski, pielgrzymujących do Matki Bożej Pokornej, i w upalny dzień częstował ich ziołową herbatą. Dowiedziawszy się, iż pielgrzymi nie posiadają własnego kościoła, poddał myśl o wybudowaniu kaplicy. Mieszkańcy kaplicę zbudowali i do dziś jest ona przez nich użytkowana i odnawiana. Zlokalizowana w centrum wsi, stanowi jej główny obiekt zabytkowy. Źródło: www.solarnia.pl

Dziergowice / Oderwalde

Wieś (ok. 1700 mieszkańców) na linii brzegowej Odry, ze śladami osadnictwa z epoki neolitu (4500-1800 p.n.e.). Wzmiankowana po raz pierwszy w dokumencie z 1274 roku, w którym książę Władysław Opolski zezwala rycerzowi Heinrichowi przepisać swoje dobra „Croscina” na prawo niemieckie. Późniejszymi właścicielami wsi byli m.in. przedstawiciele słynnych śląskich rodów szlacheckich: von Oppersdorff, von Gaschin i von Reibnitz. Powstał tu port rzeczny oraz pierwsza nad Odrą karczma. Wieś rozwijała się dynamicznie, przybierając charakter rolniczo-przemysłowy. Obecnie działa w niej wiele firm i organizacji. Dzięki terenom leśnym, akwenom wodnym i unikalnemu starorzeczu Odry posiada duży potencjał agroturystyczny.

PZ 4 – KONIEC ETAPU Kościół św. Anny z początku XX wieku. Msze Święte Kościół neogotycki, wybudowany w roku 1905 (w 1906 konsekrowany) w miejscu drewnianego z 1610 roku. Zniszczony w ok. 60% pod koniec II wojny światowej, odrestaurowany został w latach 1946-1949. W przyległym do kościoła grobowcu spoczywa urodzony w Dziergowicach biskup Gerard Kusz (1939-2021).

Szachulcowa kaplica cmentarna z 1794 roku. Znajdującą się na cmentarzu przy kościele św. Anny kaplicę ufundował młynarz Jan Jaskolka. Jest budowlą konstrukcji drewnianej szkieletowej z wypełnieniami ceglanymi. Gontową iglicę wieżyczki na sygnaturkę wieńczy ozdobny ażurowy monogram imienia Najświętszej Marii Panny. Źródło: dziergowice.pl, bierawa.pl, Wikipedia

NOCLEG BSP++ 2021 Nasz Dworek. Znajduje się ok. 650 m od punktu końcowego etapu. W Naszym Dworku można dobrze zjeść oraz przenocować. Główny budynek z pokojami gościnnymi i restauracją posiada bogate zaplecze, obejmujące m.in.: 4-osobowe domki letniskowe (ekonomiczne rozwiązanie dla wędrującej grupy), staw z pomostem, plac zabaw, a także wydzielone miejsca do zorganizowania ogniska.